چهل احادیث منتخب امیرالمومنین امام علی علیه السلام

چهل احادیث منتخب
امیرالمومنین امام علی علیه السلام

1 ـ قالَ الامامُ علیّ بن أبی طالِب أمیرُ المُؤمِنینَ (عَلَیهِ السلام) :  إغتَنِمُوا الدُّعاءَ عِندَ خَمسَةِ مَواطِنَ: عِندَ قِرائَةِ القُرآنِ، وَ عِندَ الاذانِ، وَ عِندَ نُزُولِ الغَیثِ، وَ عِندَ التِقاءِ الصَفَّینِ لِلشَّهادَةِ، وَ عِندَدَعوَةِ المَظلُومِ، فَاِنَّهُ لَیسَ لَها حِجابٌ دوُنَ العَرشِ.(1) 

حضرت امیر المومنین امام علی (علیه السلام) فرمود: پنج موقع را برای دعا و حاجت خواستن غنیمت شمارید: 

موقع تلاوت قرآن، موقع اذان، موقع بارش باران، موقع جنگ و جهاد ـ فی سبیل اللّه ـ موقع ناراحتی و آه کشیدن مظلوم. در چنین موقعیت ها مانعی برای استجابت دعا نیست. 

2ـ قالَ(علیه السلام): اَلعِلمُ وِراثَةٌ کَریمَةٌ، وَ الادَبُ حُلَلٌ حِسانٌ، وَ الفِکرَةُ مِرآةٌ صافِیَةٌ، وَ الاعتِذارُ مُنذِرٌ ناصِحٌ، وَ کَفی بِکَ أَدَباً تَرکُکَ ما کَرِهتَهُ مِن غَیرِکَ.(2) 

فرمود: علم; ارثیه ای با ارزش، و ادب; زیوری نیکو، و اندیشه; آئینه ای صاف، و پوزش خواستن; هشدار دهنده ای دلسوز خواهد بود. و برای با أدب بودنت همین بس که آنچه برای خود دوست نداری، در حقّ دیگران روا نداشته باشی. 

3ـ قالَ(علیه السلام): اَلـحَقُّ جَدیدٌ وَ إن طالَتِ الایّامُ، وَ الباطِلُ مَخذُولٌ وَ إن نَصَرَهُ أقوامٌ.( 3)

فرمود: حقّ و حقیقت در تمام حالات جدید و تازه است گر چه مدّتی بر آن گذشته باشد. و باطل همیشه پست و بی أساس است گر چه افراد بسیاری از آن حمایت کنند. 

4ـ قالَ(علیه السلام): اَلدُّنیا تُطلَبُ لِثَلاثَةِ أشیاء: اَلغِنی، وَ العِزِّ، وَ الرّاحَةِ، فَمَن زَهِدَ فیها عَزَّ، وَ مَن قَنَعَ إستَغنی، وَ مَن قَلَّ سَعیُهُ إستَراحَ.(4) 

فرمود: دنیا و اموال آن، برای سه هدف دنبال می شود: بی نیازی، عزّت و شوکت، آسایش و آسوده بودن. هر که زاهد باشد; عزیز و با شخصیّت است، هر که قانع باشد; بی نیاز و غنی گردد، هر که کمتر خود را در تلاش و زحمت قرار دهد; همیشه آسوده و در آسایش است. 

5ـ قالَ(علیه السلام): لَو لاَ الدّینُ وَ التُّقی، لَکُنتُ أدهَی العَرَبِ.(5) 

فرمود: چنانچه دین داری و تقوای الهی نمی بود، هر آینه سیاستمدارترین افراد بودم ـ ولی دین و تقوا مانع سیاست بازی می شود ـ . 

6ـ قالَ(علیه السلام): اَلمُلُوکُ حُکّامٌ عَلَی النّاسِ، وَ العِلمُ حاکِمٌ عَلَیهِم، وَ حَسبُکَ مِنَ العِلمِ أن تَخشَی اللّهَ، وَ حَسبُکَ مِنَ الجَهلِ أن تَعجِبَ بِعِلمِکَ.(6) 

فرمود: ملوک بر مردم حاکم هستند و علم بر تمامی ایشان حاکم خواهد بود، تو را در علم کافی است که از خداوند ترسناک باشی; و به دانش و علم خود بالیدن، بهترین نشانه نادانی است. 

7ـ قالَ(علیه السلام): ما مِن یَوم یَمُرُّ عَلَی ابنِ آدَم إلاّ قالَ لَهُ ذلِکَ الیَومُ: یَابنَ آدَم أنَا یَوُمٌ جَدیدٌ وَ أناَ عَلَیکَ شَهیدٌ. 

فَقُل فیَّ خَیراً، وَ اعمَل فیَّ خَیرَاً، أشهَدُ لَکَ بِهِ فِی القِیامَةِ، فَإنَّکَ لَن تَرانی بَعدَهُ أبَداً.(7) 

فرمود: هر روزی که بر انسان وارد شود، گوید: من روز جدیدی هستم، من بر اعمال و گفتار تو شاهد می باشم. سعی کن سخن خوب و مفید بگوئی، کار خوب و نیک انجام دهی. من در روز قیامت شاهد اعمال و گفتار تو خواهم بود. و بدان امروز که پایان یابد دیگر مرا نخواهی دید وقابل جبران نیست. 

8ـ قالَ(علیه السلام): فِی المَرَضِ یُصیبُ الصَبیَّ، کَفّارَةٌ لِوالِدَیهِ.(8) 

فرمود: مریضی کودک، کفّاره گناهان پدر و مادرش می باشد. 

9ـ قالَ(علیه السلام): الزَّبیبُ یَشُدُّ القَلبِ، وَ یُذهِبُ بِالمَرَضِ، وَ یُطفِیءُ الحَرارَةَ، وَ یُطیِّبُ النَّفسَ.(9) 

فرمود: خوردن مویز ـ کشمش سیاه ـ قلب را تقویت، مرض ها را برطرف، و حرارت بدن را خاموش، و روان را پاک می گرداند. 

10ـ قالَ(علیه السلام): أطعِمُوا صِبیانَکُمُ الرُّمانَ، فَإنَّهُ اَسرَعُ لاِلسِنَتِهِم.(10) 

فرمود: به کودکان خود أنار بخورانید تا زبانشان بهتر و زودتر باز شود. 

11ـ قالَ(علیه السلام): أطرِقُوا أهالیکُم فی کُلِّ لَیلَةِ جُمعَة بِشَیء مِنَ الفاکِهَةِ، کَی یَفرَحُوا بِالجُمعَةِ.(11) 

فرمود: در هر شب جمعه همراه با مقداری میوه ـ یا شیرینی،... ـ بر اهل منزل و خانواده خود وارد شوید تا موجب شادمانی آن ها در جمعه گردد. 

12ـ قالَ(علیه السلام): کُلُوا ما یَسقُطُ مِنَ الخوانِ فَإنَّهُ شِفاءٌ مِن کُلِّ داء بِإذنِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ، لِمَن اَرادَ أن یَستَشفِیَ بِهِ.(12) 

فرمود: آنچه اطراف ظرف غذا و سفره می ریزد جمع کنید و بخورید، که همانا هرکس آن ها را به قصد شفا میل نماید، به اذن حق تعالی شفای تمام دردهای او خواهد شد. 

13ـ قالَ(علیه السلام):لا ینبغی للعبد ان یثق بخصلتین: العافیة و الغنی، بَینا تَراهُ مُعافاً اِذ سَقُمَ، وَ بَینا تَراهُ غنیّاً إذِ افتَقَرَ.(13) 

فرمود: سزاوار نیست که بنده خدا، در دوران زندگی به دو خصوصیّت اعتماد کند و به آن دلبستهباشد: یکی عافیت و تندرستی و دیگری ثروت و بی نیازی است. زیرا چه بسا در حال صحّت وسلامتی می باشد ولی ناگهان انواع مریضی ها بر او عارض می گردد و یا آن که در موقعیّت و امکانات خوبی است، ناگهان فقیر و بیچاره می شود، ـ پس بدانیم که دنیا و تمام امکانات آن بی ارزش و بیوفا خواهد بود و تنها عمل صالح مفید و سودبخش می باشد ـ . 

14ـ قالَ(علیه السلام): لِلمُرائی ثَلاثُ عَلامات: یَکسِلُ إذا کانَ وَحدَهُ، وَ یَنشطُ إذاکانَ فِی النّاسِ، وَ یَزیدُ فِی العَمَلِ إذا أُثنِیَ عَلَیهِ، وَ یَنقُصُ إذا ذُمَّ.(14) 

فرمود: برای ریاکار سه نشانه است: در تنهائی کسل و بی حال، در بین مردم سرحال و بانشاط می باشد. هنگامی که او را تمجید و تعریف کنند خوب و زیاد کار می کند و اگر انتقاد شود سُستی و کم کاری می کند. 

15ـ قالَ(علیه السلام): اَوحَی اللّهُ تَبارَکَ وَ تَعالی إلی نَبیٍّ مِنَ الانبیاءِ: قُل لِقَومِکَ لا یَلبِسُوا لِباسَ أعدائی، وَ لا یَطعَمُوا مَطاعِمَ أعدائی، وَ لا یَتَشَکَّلُوا بِمَشاکِلِ أعدائی، فَیَکُونُوا أعدائی.(15) 

فرمود: خداوند تبارک و تعالی بر یکی از پیامبرانش وحی فرستاد : به امّت خود بگو: لباس دشمنان مرا نپوشند و غذای دشمنان مرا میل نکنند و هم شکل دشمنان من نگردند، وگرنه ایشان هم دشمن من خواهند بود. 

16ـ قالَ(علیه السلام): اَلعُقُولُ أئِمَّةُ الأفکارِ، وَ الافکارُ أئِمَّةُ القُلُوبِ، وَ القُلُوبُ أئِمَّةُ الحَواسِّ، وَ الحَواسُّ أئِمَّةُ الاعضاءِ.(16)
فرمود: عقل هر انسانی پیشوای فکر و اندیشه اوست; و فکر پیشوای قلب و درون او خواهد بود; و قلب پیشوای حوّاس پنج گانه می باشد، و حوّاس پیشوای تمامی اعضاء و جوارح است. 

17ـ قالَ(علیه السلام): تَفَضَّل عَلی مَن شِئتَ فَأنتَ أمیرُهُ، وَ استَغِنِ عَمَّن شِئتَ فَأنتَ نَظیرُهُ، وَافتَقِر إلی مَن شِئتَ فَأنتَ أسیرُهُ.(17) 

فرمود: بر هر که خواهی نیکی و احسان نما، تا رئیس و سرور او گردی; و از هر که خواهی بی نیازی جوی تا همانند او باشی. و خود را نیازمند هر که خواهی بدان ـ و از او تقاضای کمک نما ـ تا اسیر او گردی. 

18ـ قالَ(علیه السلام): أعَزُّ العِزِّ العِلمُ، لاِنَّ بِهِ مَعرِفَةُ المَعادِ وَ المَعاشِ، وَ أذَلُّ الذُّلِّ الجَهلُ، لاِنَّصاحِبَهُ أصَمُّ، أبکَمٌ، أعمی، حَیرانٌ.(18) 

فرمود: عزیزترین عزّت ها علم و کمال است، برای این که شناخت معاد و تأمین معاشِ انسان، به وسیله آن انجام می پذیرد. و پست ترین ذلّت ها جهل و نادانی است، زیرا که صاحبش همیشه در کری و لالی و کوری می باشد و در تمام امور سرگردان خواهد بود. 

19ـ قالَ(علیه السلام): جُلُوسُ ساعَة عِندَ العُلَماءِ أحَبُّ إلَی اللّهِ مِن عِبادَةِ ألفِ سَنَة، وَ النَّظَرُ إلَی العالِمِ أحَبُّ إلَی اللّهِ مِن إعتِکافِ سَنَة فی بَیتِ اللّهِ، وَ زیارَةُ العُلَماءِ أحَبُّ إلَی اللّهِ تَعالی مِن سَبعینَ طَوافاً حَولَ البَیتِ، وَ أفضَلُ مِن سَبعینَ حَجَّة وَ عُمرَة مَبرُورَة مَقبُولَة، وَ رَفَعَ اللّهُ تَعالی لَهُ سَبعینَ دَرَجَةً، وَ أنزَلَ اللّهُ عَلَیهِ الرَّحمَةَ، وَ شَهِدَت لَهُ المَلائِکَةُ: أنَّ الجَنَّةَ وَ جَبَت لَهُ.(19) 

فرمود: یک ساعت در محضر علماء نشستن ـ که انسان را به مبدأ و معاد آشنا سازند ـ از هزار سال عبادت نزد خداوند محبوب تر خواهد بود. توجّه و نگاه به عالِم از إعتکاف و یک سال عبادت ـ مستحبّی ـ در خانه خدا بهتر است. زیارت و دیدار علماء، نزد خداوند از هفتاد مرتبه طواف اطراف کعبه محبوب تر خواهد بود، و نیز افضل از هفتاد حجّ و عمره قبول شده می باشد. همچنین خداوند او را هفتاد مرحله ترفیعِ درجه می دهد و رحمت و برکت خود را بر او نازل می گرداند، و ملائکه شهادت می دهند به این که او اهل بهشت است. 

20ـ قالَ(علیه السلام): یَا ابنَ آدَم، لا تَحمِل هَمَّ یَومِکَ الَّذی لَم یَأتِکَ عَلی یَومِکَ الَّذی أنتَ فیهِ،فَإن یَکُن بَقِیَ مِن أجَلِکَ، فَإنَّ اللّهَ فیهِ یَرزُقُکَ.(20) 

فرمود: ای فرزند آدم، غُصّه رزق و آذوقه آن روزی که در پیش داری و هنوز نیامده است نخور، زیرا چنانچه زنده بمانی و عمرت باقی باشد خداوند متعال روزیِ آن روز را هم می رساند. 

21ـ قالَ(علیه السلام): قَدرُ الرَّجُلِ عَلی قَدرِ هِمَّتِهِ، وَ شُجاعَتُهُ عَلی قَدرِ نَفَقَتِهِ، وَ صِداقَتُهُ عَلی قَدرِمُرُوَّتِهِ، وَ عِفَّتُهُ عَلی قَدرِ غِیرَتِهِ.(21)

فرمود: ارزش هر انسانی به قدر همّت اوست، و شجاعت و توان هر شخصی به مقدار گذشت و احسان اوست، و درستکاری و صداقت او به قدر جوانمردی اوست، و پاکدامنی و عفّت هر فرد به اندازه غیرت او خواهد بود. 

22ـ قالَ(علیه السلام): مَن شَرِبَ مِن سُؤرِ أخیهِ تَبَرُّکاً بِهِ، خَلَقَ اللّهُ بَینَهُما مَلِکاً یَستَغفِرُ لَهُما حَتّی تَقُومَ السّاعَةُ.(22) 

فرمود: کسی که دهن خورده برادر مؤمنش را به عنوان تبرّک میل نماید، خداوند متعال ملکی را مأمور می گرداند تا برای آن دو نفر تا روز قیامت طلب آمرزش و مغفرت نماید. 

23ـ قالَ(علیه السلام): لا خَیرَ فِی الدُّنیا إلاّ لِرَجُلَینِ: رَجَلٌ یَزدادُ فی کُلِّ یَوم إحساناً، وَ رَجُلٌیَتَدارَکُ ذَنبَهُ بِالتَّوبَةِ، وَ أنّی لَهُ بِالتَّوبَةِ، وَالله لَوسَجَدَ حَتّی یَنقَطِعَ عُنُقُهُ ما قَبِلَ اللهُ مِنهُ إلاّ بِوِلایَتِنا أهلِ البَیتِ.(23) 

فرمود: خیر و خوبی در دنیا وجود ندارد مگر برای دو دسته: دسته اوّل آنان که سعی نمایند در هر روز، نسبت به گذشته کار بهتری انجام دهند. دسته دوّم آنان که نسبت به خطاها و گناهان گذشته خود پشیمان و سرافکنده گردند و توبه نمایند، و توبه کسی پذیرفته نیست مگر آن که با اعتقاد بر ولایت ما اهل بیت عصمت و طهارت باشد. 

24ـ قالَ(علیه السلام): عَجِبتُ لاِبنِ آدَم، أوَّلُهُ نُطفَةٌ، وَ آخِرُهُ جیفَةٌ، وَ هُوَ قائِمٌ بَینَهُما وِعاءٌ لِلغائِطِ، ثُمَّ یَتَکَبَّرُ.(24) 

فرمود: تعجبّ می کنم از کسی که اوّلش قطره ای آب ترش شده و عاقبتش لاشه ای متعفّن ـ بد بو ـ خواهد بود و خود را ظرف فضولات قرار داده است، با این حال تکبّر و بزرگ منشی هم می نماید. 

25ـ قالَ(علیه السلام): إیّاکُم وَ الدَّین، فَإنَّهُ هَمٌّ بِاللَّیلِ وَ ذُلٌّ بِالنَّهارِ.(25) 

فرمود: از گرفتن نسیه و قرض، خود را برهانید، چون که سبب غم و اندوه شبانه و ذلّت و خواری در روز خواهد گشت. 

26ـ قالَ(علیه السلام): إنَّ العالِمَ الکاتِمَ عِلمَهُ یُبعَثُ أنتَنَ أهلِ القِیامَةِ، تَلعَنُهُ کُلُّ دابَّة مِن دَوابِّ الارضِ الصِّغارِ.(26)

فرمود: آن عالم و دانشمندی که علم خود را ـ در بیان حقایق ـ برای دیگران کتمان کند، روز قیامت با بدترین بوها محشور می شود و مورد نفرت و نفرین تمام موجودات قرار می گیرد. 

27ـ قالَ(علیه السلام): یا کُمَیلُ، قُلِ الحَقَّ عَلی کُلِّ حال، وَوادِدِ المُتَّقینَ، وَاهجُرِ الفاسِقینَ، وَجانِبِ المُنافِقینَ، وَلاتُصاحِبِ الخائِنینَ.(27) 

فرمود: در هر حالتی حقّ را بگو و مدافع آن باش، دوستی و معاشرت با پرهیزگاران را ادامه ده، و از فاسقین و معصیت کاران کناره گیری کن، و از منافقان دوری و فرار کن، و با خیانتکاران همراهی و هم نشینی منما. 

28ـ قالَ(علیه السلام): فی وَصیَّتِهِ لِلحَسَنِ (علیه السلام): سَل عَنِ الرَّفیقِ قَبلَ الطَّریقِ، وَعَنِ الجارِ قَبلَ الدّارِ.(28)

ضمن سفارشی به فرزندش امام حسن (علیه السلام) فرمود: پیش از آن که بخواهی مسافرت بروی، رفیق مناسب راه را جویا باش، و پیش از آن که منزلی را تهیّه کنی همسایگان را بررسی کن که چگونه هستند. 

29ـ قالَ(علیه السلام): اِعجابُ المَرءِ بِنَفسِهِ دَلیلٌ عَلی ضَعفِ عَقلِهِ.(29) 

فرمود: فخر کردن انسان به خودش، نشانه کم عقلی او می باشد. 

30ـ قالَ(علیه السلام): أیُّهَا النّاسُ، إِیّاکُم وُحُبَّ الدُّنیا، فَإِنَّها رَأسُ کُلِّ خَطیئَة، وَبابُ کُلِّ بَلیَّة، وَداعی کُلِّ رَزِیَّة.(30) 

فرمود: ای گروه مردم، نسبت به محبّت و علاقه به دنیا مواظب باشید، چون که علاقه و محبّت به دنیا اساس هر خطا و انحرافی است، و دروازه هر بلا و گرفتاری است، و نزدیک کننده هر فتنه و آشوب; و نیز آورنده هر مصیبت و مشکلی است. 

31ـ قالَ(علیه السلام): السُّکرُ أربَعُ السُّکراتِ: سُکرُ الشَّرابِ، وَسُکرُ المالِ، وَسُکرُ النَّومِ، وَسُکرُ المُلکِ.(31)

فرمود: مستی در چهار چیز است: مستی از شراب (و خمر)، مستی مال و ثروت، مستی خواب، مستی ریاست و مقام. 

32ـ قالَ(علیه السلام): أللِّسانُ سَبُعٌ إِن خُلِّیَ عَنهُ عَقَرَ.(32) 

فرمود: زبان، همچون درّنده ای است که اگر آزاد باشد زخم و جراحت (سختی به جسم و ایمان) خواهد زد. 

33ـ قالَ(علیه السلام): یَومُ المَظلُومِ عَلَی الظّالِمِ أشَدُّ مِن یَومِ الظّالِمِ عَلَی المَظلُومِ.(33)

فرمود: روز داد خواهی مظلوم بر علیه ظالم سخت تر است از روزی که ظالم ستم بر مظلوم می کند. 

34ـ قالَ(علیه السلام): فِی القُرآنِ نَبَأُ ما قَبلَکُم، وَخَبَرُ ما بَعدَکُم، وَحُکمُ ما بَینِکُم.(34)

فرمود: قرآن احوال گذشتگان، و أخبار آینده را در بردارد، و شرح وظایف شما را بیان کرده است. 

35ـ قالَ(علیه السلام): نَزَلَ القُرآنُ أثلاثاً، ثُلثٌ فینا وَفی عَدُوِّنا، وَثُلثٌ سُنَنٌ وَ أمثالٌ، وَثُلثٌ فَرائِض وَأحکامٌ.(35)

فرمود: نزول قرآن بر سه قسمت است: یک قسمت آن درباره اهل بیت عصمت و طهارت : و دشمنان و مخالفان ایشان; و قسمت دیگر آن، اخلاقیّات و ضرب المثلها; و قسمت سوّم در بیان واجبات و احکام إلهی می باشد. 

36ـ قالَ(علیه السلام): ألمُؤمِنُ نَفسُهُ مِنهُ فی تَعَب، وَالنّاسُ مِنهُ فی راحَة.(36)

فرمود: مؤمن آن کسی است که خود را به جهت رفاه مردم در زحمت بیندازد و دیگران از او در أمنیّت و آسایش باشند. 

37ـ قالَ(علیه السلام): کَتَبَ اللّهُ الجِهادَ عَلَی الرِّجالِ وَالنِّساءِ، فَجِهادُ الرَّجُلِ بَذلُ مالِهِ وَنَفسِهِ حَتّی یُقتَلَ فی سَبیلِ اللّه، 

وَجِهادُ المَرئَةِ أن تَصبِرَ عَلی ماتَری مِن أذی زَوجِها وَغِیرَتِهِ.(37)

فرمود: خداوند جهاد را بر مردان و زنان لازم دانسته است. پس جهاد مرد، آن است که از مال و جانش بگذرد تا جائی که در راه خدا کشته و شهید شود. و جهاد زن آن است که در مقابل زحمات و صدمات شوهر و بر غیرت و جوانمردی او صبر نماید. 

38ـ قالَ(علیه السلام): فی تَقَلُّبِ الاحوالِ عُلِمَ جَواهِرُ الرِّجالِ.(38)

فرمود: در تغییر و دگرگونی حالات و حوادث، فطرت و حقیقت اشخاص شناخته می شود. 

39ـ قالَ(علیه السلام): إنّ الیَومَ عَمَلٌ وَلا حِسابَ، وَغَداً حِسابٌ وَ لا عَمَل.(39)

فرمود: امروزه - در دنیا - زحمت و فعالیّت، بدون حساب است و فردای قیامت، حساب و بررسی اعمال و دریافت پاداش است. 

40ـ قالَ(علیه السلام): إتَّقُوا مَعَاصِیَ اللّهِ فِی الخَلَواتِ فَإنَّ الشّاهِدَ هُوَ الحاکِم.(40)

فرمود: دوری و اجتناب کنید از معصیت های إلهی، حتّی در پنهانی، پس به درستی که خداوند شاهد اعمال و نیّات است; و نیز او حاکم و قاضی خواهد بود.